สามก๊กเวียดนาม

ภาพประกอบเป็นพระราชวังที่เมืองเว้ ถ่ายโดย Supanut Arunoprayote / Wikipedia

กำลังอ่านประวัติศาสตร์เวียดนามยุคราชวงศ์ตอนปลาย มาจด timeline ไว้อ้างอิงแบบกระชับๆ

ราชวงศ์เล (Lê Dynasty)

• 1428 – เล เหล่ย (Lê Lợi) รบชนะกองทัพจีนในยุคราชวงศ์หมิง ก่อตั้งราชวงศ์เล (Lê dynasty) ตั้งเมืองหลวงที่ฮานอยทางตอนเหนือ
• 1460 – จักรพรรดิเล ทั้ญ ตง (Lê Thánh Tông) ขึ้นครองราชย์ นับเป็นจักรพรรดิองค์ที่ 5 เริ่มยุคทองของราชวงศ์
  • 1471 – ราชวงศ์เล เอาชนะอาณาจักรจามปา ทางตอนใต้ของเวียดนามได้ (ปัจจุบันคือเมือง Bình Định)
  • 1479 – ราชวงศ์เล เอาชนะอาณาจักรล้านช้าง ยึดเมืองหลวงพระบางได้
• 1497 – จักรพรรดิเล ทั้ญ ตง สวรรคต ราชวงศ์เริ่มเสื่อมลง เปลี่ยนจักรพรรดิบ่อย 6 องค์ใน 30 ปี

แผ่นดินเหนือ-ใต้ ตระกูลจิ่งห์ vs ตระหูลเหงวียน

• 1527 – แม่ทัพ Mạc Đăng Dung ยึดอำนาจ ประหารจักรพพรดิ ตั้งราชวงศ์ Mạc ทางภาคเหนือ
• 1533 – ราชวงศ์เลที่เหลือหนีไปตั้งเมืองหลวงใหม่ที่ ทัญฮว้า (Thanh Hóa) อยู่ถัดลงมานิดนึง ภายใต้การนำของขุนนางตระกูลเหงวียน (Nguyễn)
• 1545 – ขุนนางตระกูลจิ่งห์ (Trịnh) ยึดอำนาจจากตระกูลเหงวียน ทำให้ตระกูลจิ่งห์กลายเป็นผู้กุมอำนาจเหนือจักรพรรดิเลทางตอนเหนือ
• 1558 – ตระกูลเหงวียนขอย้ายไปปกครองภาคใต้ ที่เมือง Bình Định เพื่อให้ไกลจากอิทธิพลตระกูลจิ่งห์
• 1592 – ตระกูลจิ่งห์สามารถเอาชนะราชวงศ์ Mạc และยึดฮานอยกลับคืนได้ (คนที่เหลือของตระกูล Mạc หนีขึ้นเหนือไปแถวพรมแดนจีน ถูกตระกูลจิ่งห์ปราบราบคาบในปี 1677)
• 1600 – ตระกูลเหงวียนตั้งต้นเป็นอ๋อง (Lord) สร้างเมืองเว้ (Huế) เป็นเมืองหลวงใหม่
• 1672 – หลังจากทำสงครามกันมาหลายสิบปี (Trịnh–Nguyễn War) ตระกูลเหงวียนสงบศึกกับตระกูลจิ่งห์ แผ่นดินเวียดนามเป็นของ 2 ตระกูลเหนือ-ใต้ โดยมีจักรพรรดิตระกูลเลอยู่ในนาม
• ตระกูลเหงวียนหันไปขยายดินแดนทางใต้ ยึดอาณาจักรจามปา ได้ดินแดนแถบไซง่อน ปากแม่น้ำโขง และขยายอิทธิพลมายังอาณาจักรเขมร เริ่มปะทะกับสยาม (อยุธยา)

สามก๊กเวียดนาม

• 1769 – พระเจ้าตากสินทำสงครามยึดกัมพูชา ปะทะกับกองทัพของตระกูลเหงวียน
• 1771 – เกิดกบฎเต็ยเซิน (Tây Sơn) ที่เมืองกวีเญิณ (Quy Nhon) ทางตอนใต้ เกิดจากขุนนางระดับล่างของตระกูลเหงวียน 3 พี่น้อง ไม่พอใจอ๋องตระกูลเหงวียนเรื่องการกดขี่และเก็บภาษี จึงลุกฮือขึ้น
• 1775 – กบฎเต็ยเซิน จับมือเป็นพันธมิตรกับตระกูลจิ่งห์ ส่งกองทัพบุกยึดเมืองเว้ เมืองหลวงของตระกูลเหงวียน ทำให้ตระกูลเหงวียนต้องหนีลงใต้ไปซาดิ่งห์ (Gia Định) หรือไซง่อน
• 1776 – กองทัพเต็ยเซินยึดไซง่อนได้ ฆ่าตระกูลเหงวียนทั้งหมด เหลือผู้นำตระกูลเหงวียนคนเดียวคือ เหงียน ฟุก อั๊ญ (Nguyễn Phúc Ánh) อายุเพียง 15 ปีรอดมาได้ เขาหนีมาอยู่ที่ ฮาเตียน (Hà Tiên) เมืองท่าของเวียดนาม ฝั่งที่ติดกับเขมร
• 1777 – เต็ยเซินกลับขึ้นเหนือไปทำสงครามกับตระกูลจิ่งห์ แม่ทัพตระกูลเหงวียญกลับมายึดไซง่อนคืนได้
• 1778 – กบฎเต็ยเซิน ตั้งราชธานีที่เมืองเว้ พี่ชายคนโต เหงวียนหญัก (Nguyễn Nhạc) ตั้งตัวเป็นจักรพรรดิ ยึดครองตอนกลางของประเทศ
• เวียดนามมีสภาพเป็น 3 ก๊ก คือ ตระกูลจิ่งห์ทางเหนือ (ฮานอย) เต็ยเซินตรงกลาง (เว้) และตระกูลเหงวียนทางใต้ (ไซง่อน)

ตระกูลเหงวียนกู้ชาติ

• 1779-1781 – ตระกูลเหงวียนทำสงครามกับสยาม แข่งอิทธิพลกันในกัมพูชา
• 1780 – ลูกชายคนโตของตระกูลจิ่งห์ยึดอำนาจแต่ล้มเหลว ทำให้พลังของตระกูลจิ่งห์อ่อนแอลง
• 1783 – เหงียน ฟุก อั๊ญ เสียเมืองไซง่อนรอบที่สามให้เต็ยเซิน ต้องหนีมายังสยาม เข้าเฝ้ารัชกาลที่ 1

• 1784 – สยามส่งกองเรือรบไปช่วยยึดไซง่อนคืน แต่พ่ายแพ้เต็ยเซิน (สงครามสยาม-เวียดนาม พ.ศ. 2327)
• 1785 – เหงียน ฟุก อั๊ญ ส่งลูกชายคือ เหงียน ฟุก กั๋ญ (Nguyễn Phúc Cảnh) กับบาทหลวงฝรั่งเศส ปิโญ เดอ เบแอน (Pigneau de Behaine) ไปขอความช่วยเหลือทางทหารจากฝรั่งเศส
• 1787 – กองทัพเต็ยเซินเอาชนะตระกูลจิ่งห์ ปิดฉากการปกครองของตระกูลจิ่งห์ 200 ปี
• 1788 – ราชวงศ์เล ขอความช่วงเหลือจากจักรพรรดิจีน ราชวงศ์ชิงยึดทังลอง (ฮานอย) กองทัพเต็ยเซินเอาชนะกองทัพชิงได้ เวียดนามเป็นอิสระจากจีน (Battle of Ngọc Hồi-Đống Đa)
• 1788 – เหงียน ฟุก อั๊ญ หนีออกจากกรุงเทพ กลับไปยึดไซง่อนได้อีกครั้ง
• 1788 – เหงวียนหญัก พี่คนโตของเต็ยเซินสวรรคต ทำให้เหงวียนเหวะ (Nguyễn Huệ) พี่คนที่สองเป็นจักรพรรดิต่อ
• 1789 – กองเรือฝรั่งเศสเดินทางกลับมาถึงไซง่อน
• 1792 – เหงวียนเหวะ ผู้นำราชวงศ์เต็ยเซินสวรรคต ให้โอรสอายุ 10 พรรษาครองราชย์ ทำให้ราชวงศ์เต็ยเซินอ่อนแอลง
• 1800 – เหงียน ฟุก กั๋ญ สามารถยึดเมืองกวีเญิน เมืองหลวงของเต็ยเซินได้
• 1801 – ตระกูลเหงวียน ยึดเมืองฟู้ซวน (Phú Xuân) หรือเมืองเว้กลับคืนได้ เหงียน ฟุก อั๊ญ ตั้งตัวเป็นจักรพรรดิคนแรกของราชวงศ์เหงวียน ชื่อว่าจักรพรรดิซา ล็อง (Gia Long) โดย Gia มาจากชื่อเมืองไซง่อน และ Long มาจากชื่อเมืองฮานอย  แต่ราชธานีอยู่ที่เมืองเว้ พระราชวังที่เว้ก็สร้างโดยเหงวียนฟุกอั๊ญ
• 1802 – ตระกูลเหงวียน บุกยึดเมืองทังลอง (Thăng Long) หรือเมืองฮานอยได้ ปิดฉากราชวงศ์เต็ยเซิน เวียดนามกลายเป็นหนึ่งเดียวภายใต้ราชวงศ์เหงวียน

ราชวงศ์เหงวียนปกครองเวียดนามอีกสักพัก จนกระทั่งเจอกับศัตรูหน้าใหม่คือฝรั่งเศส ที่เข้ามายึดเวียดนามตอนใต้ เริ่มจากดานังในปี 1858, เสียเมืองไซง่อนในปี 1862, และเป็นของฝรั่งเศสอย่างสมบูรณ์ในปี 1885