คนที่อ่านการ์ตูนเรื่อง One Piece คงรู้จัก Calm Belt บริเวณทะเลไร้ลม ที่เป็นขอบเขตธรรมชาติของ Grand Line บริเวณเส้นศูนย์สูตรของโลก ป้องกันไม่ให้เรือธรรมดาทั่วไปสามารถเดินทางเข้ามายัง Grand Line ได้
คนอ่านอย่างเราๆ คงรู้สึกว่า อ.โอดะ ผู้เขียน มีไอเดียที่บรรเจิดมาก แต่จริงๆ แล้ว มันไม่ใช่จินตนาการ เพราะ Calm Belt นั้นมีอยู่จริงๆ ในโลกของเราเอง (ไม่เห็นเคยมีใครเคยสอน!)
ชื่อเรียกของทะเลไร้ลม บริเวณเส้นศูนย์สูตรของโลก เหล่ากะลาสีเรือโบราณเรียกว่า Doldrum (โดลดรัม) ส่วนชื่อเรียกยุควิทยาศาสตร์เรียกว่า Intertropical Convergence Zone (ITCZ)
การเกิดขึ้นของทะเลไร้ลม เป็นผลมาจากทิศทางกระแสลมของโลก ที่ลมจากซีกโลกเหนือพัดลงล่าง และลมจากซีกโลกใต้พัดขึ้นบน (เฉียงจากตะวันออกไปตะวันตก ตามการหมุนของโลก) มาเจอกันบริเวณเส้นศูนย์สูตรพอดี เมื่อลมต่างทิศมาเจอชนกัน ทำให้หักล้างกันและทำให้บริเวณแถบนี้กลายเป็นพื้นที่ไร้ลมนั่นเอง
ภาพจาก AstroEDU
พื้นที่ไร้ลม ITCZ ไม่ได้อยู่ตรงเส้นศูนย์สูตรเป๊ะๆ อยู่เหนือเส้นศูนย์สูตรขึ้นมาเล็กน้อย และในแต่ละฤดูก็ขยับขึ้นลงตามสภาพลม ในบริเวณที่เป็นแผ่นดินก็ขยับแตกต่างออกไปจากในทะเลเช่นกัน
ภาพจาก Wikipedia
การขยับขึ้นลงของ ITCZ ในแต่ละช่วงของปี ยังมีผลต่อฤดูกาลของประเทศเขตร้อนด้วย เพราะบริเวณไร้ลมจะมีเมฆมาก (เมฆลอยไปไหนไม่ได้เพราะไม่มีลมพัด) หากเราดูจากแผนที่ดาวเทียมเห็นเส้นเมฆชัดเจนมาก ช่วงนั้นฝนจะตกเยอะตามไปด้วย รายละเอียด
ภาพจาก NASA
กะลาสีเรือในอดีตค้นพบ Doldrum มานานแล้ว แต่อธิบายไม่ได้ว่าเป็นเพราะอะไร เราเห็นบันทึกของกะลาสีหรือกัปตันเรือในอดีตจำนวนมาก ที่พูดถึงการเข้าไปยังพื้นที่ทะเลไร้ลม แล้วติดอยู่ตรงนั้น ขยับไปไหนไม่ได้ น้ำและอาหารร่อยหรอ ฯลฯ
ในบทความนี้ ลองย้อนไปหาต้นตอของคำว่า Doldrum หรือเรื่องทะเลไร้ลมในบทกวีภาษาอังกฤษโบราณ ก็พบว่ามีการพูดถึงราวปี 1800
Day after day, day after day,
We stuck, nor breath nor motion:
As idle as a painted ship
Upon a painted ocean.
ทะเลไร้ลม ยังเป็นอุปสรรคสำคัญข้อหนึ่งที่ทำให้ชาวยุโรป ไม่สามารถล่องเรือมาสำรวจชายฝั่งตะวันตกของทวีปแอฟริกามาได้เป็นพันๆ ปี คือติดอยู่แถวๆ โมร็อคโค ไม่สามารถไปไกลกว่านั้นได้
ต้องรอจนกระทั่งเทคโนโลยีการเดินเรือและการสำรวจก้าวหน้าในช่วงปี 1415 เป็นต้นมา ที่ชาวโปรตุเกสสามารถเรียนรู้เรื่องกระแสลม และเอาชนะ Doldrum แล่นเรือไปสำรวจชายฝั่งตะวันตกของแอฟริกาได้สำเร็จ (Bartolomeu Dias เดินเรือไปถึงแอฟริกาใต้ได้เป็นครั้งแรกในปี 1488)
