ช่วงนี้อ่านหนังสือประวัติศาสตร์ไทยเยอะ เกิดความสับสนและสงสัยเรื่องระบบศักราชในประเทศไทย ที่มีหลากหลายรูปแบบ เลยมาจดเก็บไว้สักหน่อย
ประเทศไทยในอดีตจนถึงปัจจุบัน มีการอ้างศักราชทั้งหมด 4 ระบบ ดังนี้
- พุทธศักราช = มหาศักราช + 621
เป็นระบบศักราชของอินเดียโบราณ จุดเริ่มต้นของมหาศักราชไม่แน่ชัดนักว่านับจากการขึ้นครองราชย์ของกษัตริย์องค์ไหน
อาณาจักรย่านเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ (รวมถึงชวา) รับการใช้มหาศักราชมาจากอินเดีย ศิลาจารึกหรือเอกสารต่างๆ ในช่วงแรกๆ (เช่น สุโขทัย เขมร) จึงใช้ระบบปีเป็นมหาศักราช
จุลศักราช (Chula Sakarat) จ.ศ.
- พุทธศักราช = จุลศักราช + 1181
เป็นระบบศักราชของพม่า กำเนิดตั้งแต่สมัยอาณาจักรศรีเกษตร และใช้ต่อกันมาในสมัยพุกาม รวมถึงในสยาม อยุธยา ล้านนา และลาวด้วย
ไทยในสมัยอยุธยาใช้ระบบจุลศักราช ต่อเนื่องมาจนถึงรัตนโกสินทร์ตอนต้น และมาเปลี่ยนตอน ร.5
รัตนโกสินทร์ศก (Rattanakosin Era) ร.ศ.
- พุทธศักราช = รัตนโกสินทร์ศก + 2324
อันนี้เข้าใจง่ายเพราะนับตามการตั้งกรุงรัตนโกสินทร์ (พ.ศ. 2325 = รศ. 1) คนที่สั่งให้เปลี่ยนคือ ร.5 โดยเริ่มใช้ใน พ.ศ. 2432 (ร.ศ. 108)
จ.ศ. อยู่คู่กับสยามเป็นระยะเวลาไม่นานคือ ร.ศ.108 ถึง ร.ศ.131 (24 ปี) แล้วถูกสั่งเปลี่ยนโดย ร.6
พุทธศักราช (Buddhist Era) พ.ศ.
ร.6 เห็นว่าการอ้างพุทธศักราช สามารถอ้างช่วงเวลาย้อนหลังทางพุทธศาสนาได้ดีกว่า จึงสั่งเปลี่ยนจากระบบ ร.ศ. มาเป็นระบบ พ.ศ. เมื่อ พ.ศ. 2456 และใช้จนถึงปัจจุบัน
ระบบปฏิทินของไทยใช้ระบบเดือนตามจันทรคติ (lunar calendar) มาโดยตลอด มาเปลี่ยนเป็นการนับเดือนตามสุริยคติ (solar calendar) ในยุค ร.5 (ปีใหม่เดือนเมษา)
แล้วค่อยมาเปลี่ยนเป็นระบบปฏิทินเกรกอเรียน (Gregorian Calendar) แบบที่ใช้ในปัจจุบัน (ปีใหม่เดือนมกรา) ในยุคของ จอมพล ป. เมื่อ พ.ศ. 2484 ทำให้เดือนไม่มีเหลื่อมปีกับปฏิทินฝรั่งอีกต่อไป พ.ศ. ของไทยในยุคจอมพล ป. จึงเป็นปฏิทิน Gregorian ที่เปลี่ยนเลขปีเท่านั้น – อ้างอิง
ระบบ พ.ศ. ในไทยต่างจากประเทศอื่นๆ แถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ (รวมศรีลังกา) เล็กน้อย โดยตัวเลขของไทยจะน้อยกว่าชาวบ้าน 1 ปี (คนอื่นเขานับพระพุทธเจ้าตาย = พ.ศ. 1 เลย ส่วนของไทยเริ่มเป็น พ.ศ. 0)
ปัจจุบันมีประเทศไทยประเทศเดียวที่ใช้ พ.ศ. เป็นระบบปฏิทินแบบทางการ (official calendar) แต่ประเทศอื่นๆ แถบนี้ (เช่น ลาว พม่า เขมร ศรีลังกา) ยังใช้วันหยุดตามระบบจันทรคติเดิมอยู่ เช่น วันวิสาขบูชา วันสงกรานต์ ฯลฯ